وفا به عقد، ارشادیت و مولویت امر، انتزاع حکم، وجود و بقاء اعتباربات.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فیاض دکتری فقه اسلامی جامعه المصطفی

2 مجتمع آموزش عالی فقه

چکیده

اصالة اللّزوم ازجمله قواعد پرکاربرد فقهِ معاملات است که بعد از مرحوم شیخ انصاری به‌صورت بسیار برجسته موردتوجه فقیهان، قرارگرفته است. اکثریت فقیهان و بخصوص حاشیه نگاران این کتاب مانند مرحوم اصفهانی، تلاش کرده‌اند با رهیافت‎های نو یا رویکردهای انتقادی، مسیر تکاملی شیخ را، ادامه دهند. ازنظر اصفهانی تحلیل اصالة اللّزوم بر اساس استدلال به آیۀ شریفۀ أوفوا بالعقود (مائده: 1) ناتمام است. ظهور امر در مولویت مقتضی آن است که وجوب وفا به تکلیف حمل گردد و در این صورت، نه‌تنها بین تکلیف و لزوم ملازمه نیست بلکه تکلیف وفا به عقد، کاشف از جواز آن است.
همچنین، استدلال امثال شیخ انصاری به آیه، ازیک‌طرف مبتنی بر انتزاع حکم وضعی از تکلیفی است، از سوی دیگر، مبتنی بر ترتیب آثار مقتضای مِلک است نه مقتضای خود عقد و چالش مهم دیگر آن‌که از قبیل تمسک به عام در شبهۀ مصداقیه خود عام است. به نظر وی، مبنای شیخ در باب انتزاع حکم وضعی از تکلیفی، ریشه در عدم شناخت ملاک انتزاع دارد، در مورد دوم هم صورت‌مسئله برایش خلط شده و در تمسک به اطلاق، چالش تمسک به اطلاق در شبهۀ مصداقیه را نادیده گرفته و به‌رغم تلاش مدافعان و شارحان اندیشۀ شیخ این مشکل، باقی است.
 

کلیدواژه‌ها